Czym jest stres?

Czym jest stres? Zespół specyficznych oraz niespecyficznych reakcji organizmu na zdarzenia bodźcowe które zaburzają jego równowagę i zdolność radzenia sobie w takich sytuacjach.

KIEDY MAMY DO CZYNIENIA ZE STRESEM W MIEJSCU PRACY?

Stres w miejscu pracy występuje wtedy, kiedy osoby pracujące – pracownicy i pracodawcy – odczuwają dyskomfort psychiczny dot. warunków i/lub wymagań pracy w sytuacji, w której w danym momencie warunki i wymagania te przekraczają ich możliwości.

CO DZIEJE SIĘ Z CZŁOWIEKIEM W SYTUACJI STRESU?

Reakcja stresowa jest atawizmem, którego zadaniem jest przygotowanie człowieka do reakcji na zagrożenie. Z tego powodu w czasie stresu:

• aktywowane są wszystkie układy wewnętrzne człowieka: układ krwionośny, mięśniowo-szkieletowy, trawienny, nerwowy, odpornościowy, zwiększa się wydzielanie adrenaliny, noradrenaliny, tyroksyny, kortyzolu; powoduje to przyspieszanie akcji serca, zwiększanie napięcia mięśni, pogłębianie i przyspieszanie oddechu, wzrost ciśnienia krwi, zmniejszanie wrażliwości na ból, przyspieszanie procesów przemiany materii, wzrost wydolności i siły fizycznej
• uwaga osoby koncentruje się na zagrożeniu (zadaniu), człowiek nie zwraca uwagi na pozostałe rzeczy w otoczeniu (zawężenie uwagi), odczuwa niepokój, lęk, czasem złość, gniew lub strach
• osoba jest pobudzona, nadruchliwa, niecierpliwa, odczuwa przymus działania, w stanie silnego napięcia może nawet zachować się agresywnie.

---

Gdy wymagania w pracy są dostosowane do możliwości fizycznych lub psychicznych człowieka, osoba posiada odpowiednią wiedzę, umiejętności i może korzystać z pomocy innych osób, problemy w pracy zostają rozwiązane i stres ustępuje. Po okresie wypoczynku możliwe jest podjęcie następnej aktywności. Poradzenie sobie z trudnościami kończy się sukcesem. Pojawia się uczucie zadowolenia z siebie, zadowolenia z pracy, z przełożonych, ze współpracowników. Osoba uczy się np.: nowego sposobu radzenia sobie w trudnych sytuacjach, zwiększa się jej wiedza, umiejętności, doświadczenie zawodowe. Taki rodzaj stresu wzmacnia poczucie wartości pracownika, zachęca do zmian, uczenia się i robienia nowych rzeczy – jest korzystny dla pracownika, jego pracodawcy i całego przedsiębiorstwa.

KIEDY STRES W MIEJSCU PRACY STAJE SIĘ GROŹNY?

Gdy wymagania pojawiają się często, trwają długo, są tak duże, że przekraczają możliwości człowieka lub osoba nie posiada wiedzy, umiejętności lub wsparcia innych osób potrzebnego do poradzenia sobie z nimi – problemy nie zostają rozwiązane i reakcja stresowa trwa cały czas. Osoba znajduje się w stanie ciągłego napięcia, pobudzenia, aktywacji wszystkich opisanych wcześniej układów wewnętrznych organizmu. W zależności od sytuacji i przyczyny stresu może odczuwać też rożnego rodzaju przykre uczucia, takie jak strach, lęk, złość, gniew. Gdy napięcie utrzymuje się przez długi czas, osoba może zacząć tracić siły, odczuwać wywołane nim zmęczenie i bóle mięśniowo-szkieletowe. Przedłużający się stres zamiast do aktywności zachęca więc do oszczędzania energii. Osoba jest niechętna działaniu, jakimkolwiek zmianom i dodatkowym obowiązkom w pracy. Gdy sytuacja w miejscu pracy nie ulega zmianie, z czasem może pojawić się także apatia, smutek, poczucie bezradności, poczucie winy, utrata zaufania do samego siebie, a w końcu także utrata zaufania do przełożonych i współpracowników, utrata zaufania do firmy.

Taki rodzaj stresu obniża poczucie własnej wartości, czasowo obniża też zdolność do radzenia sobie z nowymi lub trudnymi zadaniami w pracy – jest niekorzystny zarówno dla pracownika, jego pracodawcy jak i całego przedsiębiorstwa. Powrót do pełnej aktywności zawodowej możliwy jest po okresie wypoczynku i regeneracji organizmu. Może wymagać także częściowej zmiany sposobu pracy, stopniowego wdrażania się do obowiązków zawodowych, wyrozumiałości lub dodatkowej pomocy ze strony przełożonych, współpracowników, rodziny i specjalistów.

Stres związany z pracą sam w sobie nie jest chorobą. Jest ludzką reakcją na wymagania stawiane przez pracę. Jednak gdy poziom odczuwanego stresu jest duży, stres utrzymuje się długo, nie są usuwane jego przyczyny oraz nie równoważy się jego negatywnego wpływu na zdrowie, może z biegiem czasu doprowadzić do różnego rodzaju chorób.

STRES W MIEJSCU PRACY– SKUTKI ZDROWOTNE

Długotrwały stres w miejscu pracy może prowadzić do wyczerpania fizycznego i psychicznego każdej osoby oraz odczuwania przez nią dolegliwości somatycznych. Gdy sytuacje takie powtarzają się wielokrotnie, mogą z upływem czasu doprowadzić do zmian w stanie zdrowia, takich jak:

• bólów mięśni karku, barków oraz okolicy krzyżowo-lędźwiowej kręgosłupa
• owrzodzenia układu pokarmowego oraz bolesnych skurczów jelit
• obniżenia odporności organizmu i związanych z nią chorób infekcyjnych
• nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, choroby wieńcowej, zawału mięśnia sercowego
• depresji, nerwic
• zwiększenia ryzyka zachorowania na chorobę nowotworową
• innych (u osób aktywnych zawodowo obniżających napięcie wywołane przez stres przy pomocy alkoholu, tytoniu lub środków odurzających mogą występować dodatkowo schorzenia spowodowane nadużywaniem ww. substancji).

STRES W MIEJSCU PRACY – SKUTKI EKONOMICZNE

Osoby doświadczające stresu w miejscu pracy są wyczerpane fizycznie i psychicznie, odczuwają dolegliwości somatyczne lub zdrowotne. Z tych powodów mogą częściej:

• nie być w stanie pracować tak efektywnie i wydajnie jak wcześniej
• popełniać niezamierzone pomyłki i błędy
• być niechętne zmianom, nowościom w pracy
• omijać przepisy, zasady bezpieczeństwa, polecenia przełożonych
• korzystać ze zwolnień lekarskich, brać dni wolne
• ulegać wypadkom przy pracy
• tracić zainteresowanie pracą - „wypalać się”
• w skrajnych wypadkach rezygnować i odchodzić z pracy

W ten sposób chroniczny i nie zmniejszany stres w miejscu pracy może zwiększać koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa oraz być przyczyną strat. Podejmowane w pośpiechu błędne decyzje, spadek efektywności i wydajności w pracy, niezadowoleni klienci, koszty wypadków przy pracy, zastępstw nieobecnych pracowników, selekcji, naboru, szkolenia i przygotowania zawodowego nowych pracowników lub kierowników zatrudnianych na miejsce tych, którzy odeszli – to tylko przykłady kosztów, które mogą być spowodowane przez niepotrzebny stres w miejscu pracy.

OSOBY Z GRUP RYZYKA

Poziom odczuwanego stresu może być różny u różnych osób. Posiadanie wrodzonych cech temperamentu, pewnych cech osobowości, ale także odpowiedniej wiedzy i umiejętności zawodowych oraz wsparcia w przełożonych i innych pracownikach może obniżać wysoki poziom stresu. Z kolei ich brak może powodować wzrost poziomu stresu wśród osób zatrudnionych w danym przedsiębiorstwie. Szczególnie wysoką podatność na stres zawodowy przejawiają osoby, których zdolność radzenia sobie z wymaganiami zawodowymi jest obniżona z powodu:

• młodego wieku
• krótkiego stażu pracy
• niedopasowanych do wykonywanych obowiązków predyspozycji (np.: ostrości wzroku, słuchu, zdolności manualnych, refleksu)
• zdolności (np.: humanistycznych, artystycznych, technicznych, urzędniczych), wykształcenia lub doświadczenia zawodowego
• wrodzonej wrażliwości na bodźce, dużej lękliwości
• dużego zaangażowania w sprawy zawodowe, dążenia do osiągnięć, wysokiego poziomu aspiracji, potrzeby kontroli, niecierpliwości, pośpiechu i rywalizacji z innymi
• podeszłego wieku
• problemów pozazawodowych, np.: urodzenia dziecka, rozwodu, choroby w rodzinie

Osoby te mogą wymagać czasowo indywidualnego podejścia i zlecania im obowiązków dostosowanych do ich aktualnej sytuacji życiowej.

PRZYCZYNY STRESU W MIEJSCU PRACY

Długotrwały, chroniczny stres w miejscu pracy najczęściej jest powodowany przyczynami tkwiącymi w tzw. psychospołecznych warunkach pracy, tj. w przeciążeniu ilościowym pracą, przeciążeniu jakościowym pracą, niedociążeniu jakościowym pracą, ograniczonym zakresie kontroli nad pracą, niejasnością roli zawodowej, konfliktem roli zawodowej, brakiem wsparcia ze strony współpracowników i przełożonych oraz w fizycznych warunkach pracy.

PRZECIĄŻENIE ILOŚCIOWE PRACĄ

• znaczny wysiłek fizyczny w pracy
• zaskakiwanie zadaniami – „co chwilę coś nowego”
• narzucone przez maszynę lub inne osoby tempo pracy
• praca w pośpiechu
• praca pod presją czasu
• nagłe i znaczne ilości pracy do wykonania – „zrywy w pracy”
• ciągłe zmiany w pracy
• zbyt dużo pracy do wykonania – zabieranie pracy do domu, ciągła praca w nadgodzinach, zbyt mała ilość etatów w zakładzie

PRZECIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

• konieczność zachowania czujności przez cały czas pracy
• wykonywanie zadań trudnych i skomplikowanych umysłowo
• odpowiedzialność za ludzi
• odpowiedzialność za mienie dużej wartości
• konieczność wyboru „mniejszego zła”, dylematy moralne
• konieczność podejmowania decyzji o znacznych możliwych konsekwencjach

NIEDOCIĄŻENIE JAKOŚCIOWE PRACĄ

• wykonywanie prostych, powtarzalnych, monotonnych czynności
• praca wysoce zautomatyzowana
• praca poniżej możliwości

OGRANICZONY ZAKRES KONTROLI NAD PRACĄ

• sztywne, niezmienne godziny lub czas pracy
• niemożność przerwania pracy w razie potrzeby
• niemożność decydowania o sposobie wykonania zadania
• praca pod presją innych osób
• ciągłe zmiany warunków, sposobu, organizacji, miejsca pracy
• brak wiedzy nt. celu pracy – poczucie bycia „trybikiem w maszynie”
• brak informacji nt. efektów pracy – poczucie wykonywania „pracy bez sensu”

NIEJASNOŚĆ PEŁNIONEJ ROLI ZAWODOWEJ

• brak wiedzy nt. przydzielonych obowiązków
• nieznany zakres odpowiedzialności
• brak wiedzy nt. sposobu wykonywania pracy (np. brak szkoleń wstępnych, wprowadzenia w obowiązki)
• konieczność „samozatrudnienia się” w dotychczasowym miejscu pracy

KONFLIKT ROLI ZAWODOWEJ

• niespójne, sprzeczne, zmienne wymagania przełożonych
• wzajemnie sprzeczne oczekiwania ze strony różnych osób: przełożonych, klientów, współpracowników
• kontakty z „niezadowolonymi” klientami
• konieczność kooperacji z wieloma podmiotami
• wpływ pracy na życie rodzinne –praca w nadgodzinach, częste lub długie wyjazdy służbowe, niemożność sprawowania opieki nad dzieckiem
• ciągła dyspozycyjność
• niski prestiż społeczny pracy lub zawodu
• brak możliwości awansu, rozwoju, podwyżki
• praca poniżej aspiracji

BRAK WSPARCIA ZE STRONY WSPÓŁPRACOWNIKÓW I/LUB PRZEŁOŻONYCH

• system motywacyjny firmy zorientowany na rywalizację między pracownikami
• konflikty między współpracownikami
• brak informacji potrzebnych w pracy
• brak środków, wyposażenia, urządzeń lub materiałów potrzebnych do pracy
• brak wiedzy o planowanych lub trwających zmianach w przedsiębiorstwie lub w sposobie wykonywania pracy
• osamotnienie, np. ze względu na rodzaj obowiązków – „jedno takie stanowisko w firmie”
• nieudzielanie pomocy w ogóle, pomoc niewystarczająca lub nadchodząca zbyt późno
• utrudniony w razie potrzeby kontakt z przełożonym, współpracownikami
• uznaniowe traktowanie i ocenianie
• dyskryminacja ze względu na płeć, wiek, niepełnosprawność, rasę, religię, narodowość, przekonania polityczne, przynależność związkową, pochodzenie etniczne, wyznanie, orientację seksualną zatrudnienie na czas określony lub nieokreślony lub w pełnym albo w niepełnym wymiarze czasu pracy
• przemoc fizyczna ze strony współpracowników lub przełożonych
• przemoc psychiczna ze strony współpracowników lub przełożonych: nękanie, zastraszanie, poniżanie, ośmieszanie, izolowanie, eliminowanie z zespołu

FIZYCZNE WARUNKI PRACY

• hałas na stanowiskach lub w pomieszczeniach pracy
• zbyt wysokie temperatury
• zbyt niskie temperatury
• nieprzyjemne lub uciążliwe zapachy na stanowiskach pracy
• obecność na stanowiskach pracy substancji łatwopalnych, wybuchowych, drażniących, żrących lub trujących

Poznanie przyczyn stresu w miejscu pracy to pierwszy krok do redukcji jego poziomu. Krok następny to ewentualne podjęcie działań mających na celu zapobieganie wywoływanych nim negatywnych skutków zdrowotnych.

tekst powstał w oparciu o materiał Państwowej Inspekcji Pracy